අභිධර්මය සංක්ෂිප්තව

මෙහි සියලු කොටස් අතිපූජ්‍ය රේරුකානේ චන්දවිමල හිමියන්ගේ පොත් ඇසුරෙන් නොවෙනස්ව උපුටා ගැනීමකි.

සර්වචිත්ත සාධාරණ චෛතසික (7)

කෙටියෙන්:-සිතක් ඇති වීමට අවශ්‍ය සිත හා ආරම්මණයන් ගේ ගැටීමක් / ස්පර්ශයක් ඇති කරන චෛතසිකය.

සවිස්තරව:-නො සැපුණු දෙයක් නො දැනේ. එමෙන් සිතට දැනෙනුයේ ද සිතෙහි සැපුණු දෙයක් පමණෙකි. කැපිය යුතු වස්තුවක් සම්බන්ධයෙන් නැතිව කැපීමක් නො විය හැකිවාක් මෙන් ද, කෑ යුතු දෙයක සම්බන්ධයක් නැතිව කෑමක් නොවිය හැකිවාක් මෙන් ද, ඇල්ලිය යුතු දෙයක් නැතිව ඇල්ලීමක් නොවිය හැකිවාක් මෙන් ද, දත යුතු දෙයක සම්බන්ධයෙන් තොරව දැනීමක් ද නො විය හැකිය. දැනීමක් ඇතිවීමට සැම කල්හි ම දත යුතු දෙයක සම්බන්ධයක් තිබිය යුතු ය. සිත සෑම කල්හි ම උපදිනුයේ දත යුතු දෙය හා ගැටී එය බදාගෙන ම ය. දැනීම අනෙකකි. එය විඤ්ඤාණය ය. දැනීම නොවී ගැටීම නො වියහැකි ය. ගැටීම නො වී දැනීම නො විය හැකිය. එබැවින් ඒ දෙකට පෙර පසු වී සිදු නො විය හැකිය. වෙන්වී ද සිදු නො විය හැකිය. එකකට වඩා දික් කලක් අනෙකට නො පැවතිය හැකි ය. ඒ ධර්ම දෙක එකට ම ඉපද එකට ම පැවතී එකට ම බිඳී යා යුතු ය. සිතට අරමුණ ගත හැකි වීම චෛතසික ස්පර්ශයාගේ ඵලය ය.

.... කියවන්න.

පඨවි ධාතුවේ පටන් ආහාර රූපය දක්වා කියවුණු මේ රූප අටළොස කෙළින් ම කර්මාදි ප්‍ර‍ත්‍යයන් විසින් උපදවන රූපයෝ ය. එබැවින් ඒවාට නිෂ්පන්න රූපය (18) යි කියනු ලැබේ.

මහාභූත රූප සතර (4)

  1. පඨවි ධාතුව: ධාතුන්ට කර්කශත්ව ගෙන දෙන ලක්ෂණය.
  2. ආපෝ ධාතුව: පෘථිවි ධාතුවට විසිර යා නොදී එය පිඬු කරන්නා වූ ස්වභාවය ආපෝ ධාතුවය.
  3. තේජෝ ධාතුව: උෂ්ණ ස්වභාවය හා ශීතලස්වභාවය තේජෝ ධාතුව ය.
  4. වායෝ ධාතුව: පුම්බවන තල්ලු කරන ස්වභාවය වායෝ ධාතුව ය.

ප්‍ර‍සාදරූප පස (5)

  1. චක්ෂුඃ ප්‍ර‍සාදය: ඇසෙහි පිහිටියා වූ රූප දැකීමට උපකාර වන ඔපය චක්ෂුඃ ප්‍ර‍සාදය ය.
  2. ශ්‍රෝත්‍ර‍ ප්‍ර‍සාදය: ශබ්දය දැන ගැනීමට හෙවත් ඇසීමට උපකාර වන කනෙහි පිහිටි ඔපය ශ්‍රෝත්‍ර‍ ප්‍ර‍සාදය ය.
  3. ඝ්‍රාණ ප්‍ර‍සාදය: සුගඳ - දුගඳ දැනගැනීමට උපකාර වන නාසයෙහි පිහිටි ඔපය ඝ්‍රාණ ප්‍ර‍සාදය ය.
  4. ජිහ්වා ප්‍ර‍සාදය‍: ආහාර පානාදියේ රසය දැන ගැනීමට උපකාර වන දිවෙහි පිහිටි ඔපය ජිහ්වා ප්‍ර‍සාදය ය.
  5. කාය ප්‍ර‍සාදය: ස්ප්‍ර‍ෂ්ටව්‍යයන් දැන ගැනීමට උපකාර වන කයෙහි පැතිර පිහිටි ඔපය කාය ප්‍ර‍සාදය ය.

ගෝචර රූප පස (5)

  1. රූපය: මෙහි රූපය යි කියනුයේ චක්ෂුඃ ප්‍ර‍සාදයෙහි සැපෙන එයට හසු වන පැහැයට ය. එයට වර්ණ රූපය යි ද කියනු ලැබේ.
  2. ශබ්දය: ශ්‍රෝත්‍ර‍ ප්‍ර‍සාදයෙහි ගැටෙන, ශ්‍රෝත්‍ර‍ ප්‍ර‍සාදය කරණ කොට ගෙන දැනෙන දෙය ශබ්දය ය.
  3. ගන්ධය: ඝ්‍රාණ ප්‍ර‍සාදයෙහි ගැටෙන, ඝ්‍රාණ ප්‍ර‍සාදය කරණකොට ගෙන දැනෙන රූපය ගන්ධය ය.
  4. රසය: ජිහ්වා ප්‍ර‍සාදයෙහි ගැටෙන, දිව කරණ කොට ගෙන දැනෙන රූපය රසය ය.
  5. ස්ප්‍ර‍ෂ්ටව්‍යය: කාය ප්‍ර‍සාදයෙහි ගැටෙන - කාය ප්‍ර‍සාදය කරණකොට දැනෙන රූපයට ස්ප්‍ර‍ෂ්ටව්‍යයි කියනු ලැබේ.

  1. භාවරූප: සත්ත්ව ශරීරයට ස්ත්‍රී ස්වභාවය ගන්වන රූපය ස්ත්‍රී භාව රූපය ය. පුරුෂ ස්වභාවය ගන්වන රූපය පුරුෂභාව රූපය ය.

    .... කියවන්න.